Restauratie van de lentetuin
Sinds januari 2024 onderzoek ik het schilderij de lentetuin door Vincent van Gogh. Vincent schilderde het in 1884. Het ligt voor mij op een tafel in het depot van het museum Boijmans van Beuningen. Omdat ik daar een microscoop ter beschikking heb waarmee ik kan inzoomen om tot in detail te kijken en foto’s maken kan.
Wintertuin of lentetuin
Van Gogh schilderde de lentetuin vroeg in 1884, dus nog in een winterse setting, met kale bomen. In een brief aan Van Rappard van 8 maart schrijft hij: ‘… Ben ook zoekende naar de kleur van den wintertuin. Doch die is reeds een lentetuin.. En is iets heel anders geworden.’ Hij stuurt in een eerdere brief aan Van Rappard een tekening. Deze is gelijkend ‘De lentetuin’ dat in onderzoek.
De reis van het schilderij
Het schilderij heeft een lange reis gemaakt sinds het werd gemaakt. Het is in 1903 op een verkooptentoonstelling bij Galerie Oldenzeel in Rotterdam beland, daarvoor is het doek op een eikenpaneel geplakt. De lentetuin werd verkocht… en is via erfgenamen in Groningen beland. Vervolgens geschonken de erven het aan de Provincie Groningen en werd het in 1962 opgenomen in de collectie van het Groninger Museum. Het schilderij is sindsdien meermalen uitgeleend, de laatste keer aan het Singer Museum in Laren. Helaas is in maart 2020 het vandaaruit gestolen. Twee weken ervoor had ik het nog bestudeerd voor de bruikleen. Dankzij Arthur Brand is het weer teruggegeven in oktober 2023.
De lentetuin beschadigd
Het is helaas wel beschadigd, twee daarvan zijn echt ernstig. Een diepe kras onderin het doek tot op het linnen. En in de lucht een grote vlek met veel krassen in het vernis. Toch vermoed ik dat het veel erger had kunnen zijn als het linnen niet was verlijmd op die stevige eiken plank.
Empirisch onderzoek
Zorgvuldig heb ik alle schades: oud en nieuw voor de directeur en collectiebeheerder van het Groninger Museum in kaart gebracht. Hiermee wisten we direct wat de uitgangssituatie is. Ook mijn collega’s in het Van Gogh museum, waar het als eerste naar toe is gebracht, konden het werk bestuderen. Immers zij hebben een grondige kennis van zijn oeuvre, zowel in afbeelding als in materiaal. Het is daar uitgebreid gefotografeerd. Deze foto’s dienen mijn empirisch onderzoek.
Inzichten en vragen over de Lentetuin door Vincent van Gogh
Kijken en observeren is wat ik doe, en ik wil geen voorbarige conclusies trekken. Ik bekijk de materialen, de condities, fotografeer en beschrijf de situaties in details: techniek, opbouw van de verflagen, oude overschilderingen, het vernis, het doek.
Het levert nieuwe inzichten op maar ook vraagtekens.
Zo zie ik in het doek golvingen in de draden aan de randen. Dit wordt nog duidelijker zichtbaar door het inkleuren van de draden aan de randen. De afgeknipte draden aan de randen tonen de ‘spanguirlandes’ daar waar mogelijk ooit een punt was waar het doek is opgespannen op een raam. Maar er is geen raam meer, er is geen nagel meer. Maar de spanning die in het doek heeft gezeten is nog aanwezig. Heeft Vincent van Gogh dit schilderij geschilderd op doek en ooit op een houtenraampje genageld? Het lijkt er wel op. Voor een antwoord op deze vraag zullen meerdere doeken van hem vergeleken moeten worden.
Overschildering op de lentetuin
De röntgenfoto van het doek toont een zwarte vlek. Dat is duidelijk een schade in het doek. Zou dit de reden zijn dat het doek op het paneel is geplakt? Aan de voorzijde zien we overduidelijk een afwijkende kleur en verfstreek op diezelfde plek. Het is een oude reparatie, die door de tijd is verkleurd. Ook onder UV licht verraad een afwijkende kleur deze overschildering.
bij daglicht.
Waar gaat de lentetuin naar toe
Het schilderij komt terug op het juiste moment, want het Groninger Museum heeft een tentoonstelling op het programma medio maart 2024 over ‘achter de schermen’ over 150 jaar Groninger Museum. Ze zal ‘de lentetuin’ tonen zoals ze werd teruggebracht, met de schades. Natuurlijk zullen de voor en achterzijde allebei te zien zijn.
De reiniging van de lentetuin door Vincent van Gogh
Voor die gelegenheid (tentoonstelling) heb ik het oppervlak (vernis) wel eerst gereinigd. Want het was door de tijd behoorlijk vervuild, er is zelfs weer een beetje glans en contrastverbetering door ontstaan.
Met kleine wattenstaafjes is het oppervlak gereinigd met een zeer mild middel. Voorzichtigheid geboden, want een oud vernis is erg kwetsbaar.
Vernis afname tests
En om het publiek een klein voorproefje te geven op de oorspronkelijke kleur blauw van de lucht, heb ik daar enkele tests voor vernisafname uitgevoerd.
Want het verschil tussen met en zonder vernis is duidelijk zichtbaar. Dit belooft dat er een veel koelere kleurenpallet onder deze oude vergeelde vernis zit.
Het behandelplan
Nu is het tijd om aan de hand van het onderzoek, een behandelplan te gaan schrijven. Maar eerst nog enkele verfmonsters nemen en andere onderzoeksmethoden toepassen om de laatste data te verzamelen. Uiteindelijk over een jaar – na de tentoonstelling, zullen de overige kleuren worden ontsluierd.
Met dank aan
- Het Groninger Museum
- Depot Museum Boijmans van Beuningen
- Van Gogh Museum (restauraties)
